ડોસા વાણિયાનો પરિચય

રાજકોટ જિલ્લામાં ગોંડલ તાલુકા પાસે બંધિયા ગામ આવેલું છે. રામાનંદ સ્વામીના સમયથી આ ગામમાં સત્સંગ સારો હતો. ત્યાં ડોસાભાઈ વણિક સારા હરિભક્ત રહેતા.બંધિયાના વણિક ડોસાભાઈ તરીકે સત્સંગમાં જેમનું નામ પ્રસિદ્ધ છે. તેઓનું મૂળગામ સરધાર હતું.

સરધારમાં રામાનંદસ્વામીના સેવક એક અગરબા હતાં. તેમની જ્ઞાતિ વાણીયાની હતી. અગરબાને ડોસાભાઈ, હંસરાજભાઈ તથા જુઠાભાઈ; આ ત્રણ પુત્ર હતા. ડોસાભાઈની માતુશ્રી પાસે રામાનંદસ્વામીએ એકવાર મોટા દીકરા ડોસાભાઈને માગ્યા હતા અને કહ્યું હતું જે, “અગરબા ! તમે ડોસાને મારો શિષ્ય કરવા આપો.”

ત્યારે અગરબાએ પુત્ર મોહને કારણે ડોસાભાઈને આપ્યા નહિં. પરંતુ ગુરુદેવના વચને આ અગરબા પુત્રો સાથે અનન્ય ભાવે સ્વામિનારાયણ ભગવાનમાં જોડાયા હતા. પછી શ્રીજીમહારાજ રામાનંદસ્વામીની ગાદીએ આવ્યા.

ડોસા ભક્તની પરીક્ષા

સ્વામિનારાયણ ભગવાન સત્સંગ વિચરણ કરતા કરતા સં.૧૮૬૦માં સરધાર આવ્યા. તે સમયે અગરબા વગેરે સ્વામિનારાયણ ભગવાનના દર્શન કરવા આવ્યા. ત્યારે શ્રીહરિએ તેમની પરીક્ષા લેવા કહ્યું. અગરબા ! ડોસાભાઈને અમને આપો. તે સમયે અતિશય રાજી થઈ અગરબાએ ડોસાભાઈને શ્રીજીમહારાજને સોંપી દીધા.

પછી એક દિવસ અગરબાએ શ્રીજીમહારાજને કહ્યું જે, “હે નાથ ! અમારે અહીં ઉપાધી બહુ છે. માટે કહો તેમ કરીએ.” ત્યારે સ્વામિનારાયણ ભગવાને ફરી પરીક્ષા લેવા ડોસાભાઈને તેને ઘેર મોકલ્યા અને કહ્યું, “તમારા ઘરનો સામાન, ભેંસ, ઘોડી, બધું વહેંચી પૈસા લઈ અમારી પાસે આવો. અમારે અત્યારે પૈસાની ખૂબ જ જરૂર છે.”

આજ્ઞા થતા એક પળનો પણ વિલંબ કર્યા વિના ડોસાભાઈ ઘેર ગયા અને સ્વામિનારાયણ ભગવાનની આજ્ઞા મુજબ બધું જ ધન લઈ શ્રીહરિને ચરણે ધર્યુ. ત્યારે શ્રીહરિએ અગરબાને કહ્યું, “હવે તમો સહુ પુત્રો સાથે અમારી સંઘાથે બંધીયા ચાલો.” તેથી તેઓ સ્વામિનારાયણ ભગવાન સાથે સરધારથી બંધિયા જવા ચાલી નીકળ્યા. રસ્તામાં મહારાજ કહે, “ડોસાભાઈ ! આ ધનનું પોટલું કૂવામાં નાખી દો.” શ્રીહરિજીના વચને તરત જ બધું જ ધન કુવામાં નાખી દીધું, તો પણ તેમને જરાય ભાવફેર ન થયો. તે જોઈ સ્વામિનારાયણ ભગવાન ખૂબ જ રાજી થયા.

પછી સહુ બંધિયા આવ્યાં. ત્યાં શ્રીહરિજીએ દરબાર મૂળુભાને કહીને તેમને નવા ઘર અપાવ્યા. અને આ પરિવારને સુખી કર્યો. વાંચવામાં સરળ લાગતી આ વાતનું આચરણ સામાન્યજન માટે મુશ્કેલ છે, પરંતુ ડોસાભાઈને સ્વામિનારાયણ ભગવાનમાં અપાર નિષ્ઠા હતી. તેમના વચનનું માહાત્મ્ય તેઓ સમજતા હતા કે, શ્રીહરિ કહે તે બ્રહ્મ વાક્ય ! તેમાં શંકાને સ્થાન નથી. એ રીતે મહારાજનું વચન માન્યું અને જાત્રાએ ગયા તો પોતે બચી ગયા અને કુવામાં નાંખી દીધેલ નાણાં પણ પરત મળી ગયા.

પછી ડોસાભાઈને સ્વામિનારાયણ ભગવાને અત્યારે તેમની માતા ભેળા રહેવાની આજ્ઞા કરી. આ રીતે અગરબા સ્વામિનારાયણ ભગવાનની પરીક્ષામાંથી પાસ થયા. સ્વામિનારાયણ ભગવાનના વચન એ જ તેમનું જીવન હતું. લોયાના ૩જા વચનામૃતમાં શ્રીહરિએ ડોસા વાણિયાની નિષ્ઠા વખાણતા કહે છે; જેને ભગવાનનો નિશ્ચય માહાત્મ્ય જ્ઞાને સહિત હોય તે ભગવાનના વચનમાં ફેર પાડે નહિ ને જેમ કહે તેમ કરે..પછી સુંદરજી સુથાર અને ડોસા વાણિયાની વાત કરી.ટેકીલા અને પરમ વચનપાલક ભક્ત ડોસાભાઈ હતા. સ્વામિનારાયણ ભગવાનમાં તેમને અનન્ય શ્રદ્ધા અને વિશ્વાસ હતો.

શ્રીહરિએ ડોસા શેઠની અનેક પ્રકારે પરીક્ષા લીધી. તે દરેક પરીક્ષામાં તેઓ પાસ થયા. ખરેખર તો ભગવાનની પરીક્ષા એ જ ભક્તની સાચી રક્ષા છે. જે ભગવાનના વચનમાં રહે છે તેની ભગવાન પળે પળે સહાય કરે છે.

હરિલીલામૃતમાં શ્રીહરિ કહે છે,

ઉપજાતિ :

આજ્ઞા કરે શ્રીહરિ જે પ્રમાણે, તે ધર્મ છે ઉત્તમ તેહ ટાણે;

આજ્ઞા પ્રમાણે વરતે જ જેહ, પામે પ્રભુધામ નિવાસ તેહ.

પ્રભુની આજ્ઞા તપ જાપ તેહ, પ્રભુની આજ્ઞા વ્રત સર્વ એહ.

આજ્ઞાથી સૌ સાધન સિદ્ધિ થાય, સર્વ પદો હસ્તિપદે સમાય.

પરમાત્માના વચને પોતાનું સમગ્ર જીવન ડોસાશેઠે ભક્તિમાર્ગે વ્યતિત કર્યુ હતું. શ્રીજીમહારાજ જ્યારે જ્યારે બંધિયા પધારતા ત્યારે પ્રાય: આ ડોસાભાઈ શેઠને ઘેર જ ઉતરતા. રામાનંદસ્વામીએ પણ આ ઓરડીમાં ઘણીવાર ઉતારો કર્યો હતો.

ડોસા ભક્તની નિર્બંધતા

એક વખત બંધિયાના પટેલો ગઢડા ગોળ વેચવા આવ્યા. ત્યારે શ્રીહરિએ ડોસાભાઈના સમાચાર પૂછ્યા.પછી ઉમેર્યું કે, એ તમારા ભક્ત કથનમાત્ર જ સંસાર વ્યવહારમાં રહ્યા છે. ત્યારે પટેલો હસવા લાગ્યા ને કહ્યું કે, ‘અમે સંસારમાં ગળા સુધી ડુબ્યા છીએ પણ તમારો ડોસો તો ચોટલી સુધી ખૂંત્યો છે.’ ત્યારે મહારાજ કહે ‘બને જ નહીં.’ લ્યો, હું તેમને એક પત્ર લખું ને અહીં બોલાવી સાધુ કરું તો તમે વાત સાચી માનીને સત્સંગી થશો ? પછી મહારાજનો પત્ર લઈને ભગુજી બંધિયા પહોંચ્યા. તો ત્યાં ડોસાભાઈ તો સીમમાં ગોળ જોખતા હતા. પણ, પત્ર વાંચ્યો કે, ‘તુરત આવો.’ એટલે ગોળનું ધારણ પણ એમને એમ મૂકીને, સીમમાંથી ઘરે પણ ગયા વગર પરબારા કાંઈ ભલામણ કર્યા વગર ગઢડાની વાટે વહેતા થયા અને મહારાજને મળ્યા. ત્યારે સ્વામિનારાયણ ભગવાને પેલા પટેલોને કહ્યું કે, આને સાધુ કરું છું. પણ તમે હવે સત્સંગી થશો ને? ત્યારે પટેલોએ સ્વામિનારાયણ ભગવાનની વાતને સાચી માની કે, તમે કહો છો તેવા જ આ ડોસાભાઈ સત્સંગી છે. તેની તોલે કોઈ ન આવે.

ડોસાભાઈને શ્રીહરિમાં કેવી નિષ્ઠા ? મહારાજની બે લીટીમાં તેઓ વ્યવહારને જેમ સાપ કાંચળી ઉતારે તેમ ઉતારીને સ્વામિનારાયણ ભગવાન પાસે પહોંચી ગયા !

ડોસા વાણિયા શ્રીહરિની માળાના મણકારૂપ ભક્ત હતા.

ડોસા ભક્તનો અક્ષરવાસ

શેઠ ડોસાભાઈ વણિકના માતાનાં અક્ષરવાસ બાદ મહારાજના સ્વરૂપમાં એક નિષ્ઠા અને દૃઢતાથી જોડાઈ ગયા. સંતોને પણ જેમના જીવનમાંથી પ્રેરણા મળતી એવું જીવન જીવી ડોસાભાઈ અવિસ્મરણીય ભક્ત તરીકે આજે પણ સંપ્રદાયના આકાશમાં નક્ષત્રની જેમ ચમકી રહ્યા છે.

આ રીતે સત્સંગ માટે સર્વશ્વ સમર્પણ કરનારા ડોસાભાઈ આદર્શ ભક્ત હતા. એકાંતિક ભક્તરાજ હતા. ભગવાન અને સંતના વચન એ જ એમનું જીવન હતું. આ ડોસાભાઇ વાણીયા ને સ્વામિનારાયણ ભગવાન સં.૧૮૯૬ શ્રાવણ સુદ સાતમના દિવસે અનંત મુક્તને સાથે લઈ તેડવા પધાર્યા. આ મારા નાથ મુક્તોને સાથે લઈ મને તેડવા પધાર્યા છે. સહુ ભાવથી દર્શન કરો.. એ રીતે બોલતા થતાં મુક્તરાજ ડોસાભાઈ વાણીયા અક્ષર અધિપતિની અખંડ સેવામાં અક્ષરધામમાં પહોંચી ગયા. આવા મુક્તરાજના ચરણોમાં કોટી કોટી વંદન..

બંધીયાના ડોસા વાણીયા